Η περίοδος, ήτις περιλαμβάνει την εις δημώδη γλώσσαν λογοτεχνικήν παραγωγήν των τελευταίων βυζαντινών αιώνων, παρουσιάζει όλως ιδιάζουσαν σημασίαν, δεδομένου ότι εις αυτήν ανάγονται αι ρίζαι και κατ’ αυτήν τίθενται αι βάσεις της ιστορίας της νεωτέρας φιλολογίας μας.
Είναι γνωστόν, ότι η ελληνική φιλολογία, ήτις ήρχισεν ακμάζουσα από αρχαιοτάτων χρόνων, ουδέποτε διεκόπη εις την Ελλάδα. Από τριών χιλιάδων περίπου ετών συνεχίζεται πάντοτε ενιαία, με τας αυτάς παραδόσεις, με τα αυτά βασικά στοιχεία, και με τα αυτά μεγάλα ιδανικά: τον σεβασμόν προς την θρησκείαν, την αγάπην προς το καλόν, τον έρωτα προς το ωραίον, την αφοσίωσιν προς την πατρίδα, τον θαυμασμόν προς τον ηρωϊσμόν. Και το μέσον της εκφράσεως, η γλώσσα -μοναδικόν ίσως παράδειγμα εις τον πολιτισμένον κόσμον- παραμένει κατά την βασικήν αυτής διάρθρωσιν και το λεξιλόγιον περίπου η αυτή ανά τους αιώνας.
Δεν υπάρχει επομένως διακοπή, αλλά μόνον διάκρισις εις μεγάλας χρονικάς εποχάς, επί τη βάσει χαρακτηριστικών τινων κριτηρίων, τα οποία καθορίζουν τα όρια του διαχωρισμού. Ούτω και η νεωτέρα φιλολογία μας φέρει χαρακτηριστικά στοιχεία, των οποίων η πρώτη εμφάνισις ανάγεται εις τον δέκατον αιώνα, ίσως όμως και ενωρίτερον, εις εποχήν καθ’ ην ευρυτέρα ανακαίνισις παρατηρείται εις το Βυζάντιον, οφειλομένη εις σειράν ιστορικών, πολιτικών, οικονομικών και πνευματικών γεγονότων και ζυμώσεων, των οποίων η ανάπτυξις εξέρχεται των στενών ορίων της παρούσης εισαγωγής.
Η παλαιά αυτοκρατορία υφίσταται βαθμηδόν βαθείας μεταβολάς. Το Κράτος, το οποίον από μακρού έχει λάβει πλέον καθαρώς ελληνικόν χαρακτήρα, φέρει τα πρώτα σημεία της κοπώσεως, ταύτην δε θα ακολουθήση βραδύτερον η παρακμή. Η κατάπτωσις είναι βραδεία, αλλ’ ασφαλής, ως δε λέγει ο ποιητής, θα φθάση μετ’ ου πολύ ο καιρός, καθ’ ον η Πόλις «καρτέραγε τον Τούρκο να την πάρη».
Όσον όμως η αυτοκρατορία φθίνει, τόσον το εθνικόν αίσθημα των Ελλήνων καθίσταται ζωηρότερον. Η ελληνική ψυχή αποκτά πλήρη εθνικήν συνείδησιν και θα αναπτύξη συν τω χρόνω την ισχυράν εκείνην δύναμιν, δια της οποίας θα κατορθώση να αντισταθεί επί τετρακόσια όλα έτη εις τον βάρβαρον κατακτητήν, να ζήση και τέλος να αναλάβη τον υπέρ της ελευθερίας αγώνα. Παραλλήλως η επικοινωνία με την Δύσιν, ήτις πραγματοποιείται κυρίως δια των Σταυροφοριών, ο διαρκής αγών κατά των διαφόρων λαών, οίτινες από πάσας τας κατευθύνσεις επιτίθενται κατά της αυτοκρατορίας και η γενικωτέρα διαμόρφωσις νέων συνθηκών ζωής, προετοιμάζουν τας εσωτερικάς προϋποθέσεις ριζικωτέρων πνευματικών αλλαγών. […] (Από την εισαγωγή της έκδοσης)